Premier Rutte wiste jarenlang sms’jes van zijn telefoon

Premier Mark Rutte verwijderde jarenlang dagelijks sms-berichten van zijn mobiele telefoon. Dat deed hij omdat zijn smartphone te weinig geheugen had. Daardoor kon hij slechts een handjevol berichten opslaan. Belangrijke berichten stuurde Rutte door naar zijn ambtenaren voor archivering.

Dat schrijft de Volkskrant.

De Volkskrant spant rechtszaak aan

Dit kwam aan het licht toen het dagblad een rechtszaak had aangespannen tegen het ministerie van Algemene Zaken. De Volkskrant wilde inzage in documenten die relevant waren voor het coronabeleid. In 2020 deed de krant daarom een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

In de stukken die de krant kreeg aangeleverd, zaten alleen tekstberichten die Rutte aan zijn ambtenaren had verzonden. De sms die de burgemeester van Amsterdam Femke Halsema op 1 juni naar Rutte stuurde vanwege problemen bij een grote coronademonstratie zat er niet tussen. Dat geldt ook voor een bericht van Paul Polman, oud-topman van Unilever, over de afschaffing van de dividendbelasting.

Dat vond de Volkskrant vreemd en spande een rechtszaak aan om de onderste steen boven te krijgen.

Geen belangrijke berichten verloren gegaan

Volgens de landsadvocaat is er eenvoudige verklaring waarom Rutte dagelijks sms-berichten van zijn telefoon verwijderde. Hij zegt dat Rutte aan “real-time-archivering” deed tijdens de coronacrisis. Ook in de daaraan voorafgaande jaren verwijderde hij naar eigen inzicht dagelijks sms-berichten. Dat deed de minister-president omdat zijn telefoon slechts ruimte had voor twintig sms-berichten.

‘Real-time archivering’ behoort nu tot het verleden. Vorige week donderdag kreeg premier Rutte een nieuw toestel met meer opslagcapaciteit. Hij hoeft daarom niet langer iedere dag zijn inbox op te schonen door berichten te wissen. De Rijksvoorlichtingsdienst laat weten dat de oude telefoon is vervangen omdat die “niet in alle landen in voldoende mate werd ondersteund”.

De Volkskrant wijst erop dat het bewust verwijderen van ‘functiegerelateerde correspondentie’ mogelijk in strijd is met de Archiefwet. Deze wet regelt het beheer van en de toegang tot overheidsarchieven. Volgens de landsadvocaat is er geen reden om aan te nemen dat door de werkwijze van de premier belangrijke berichten verloren zijn gegaan.

Zij gebruikten hun privé e-mailadres voor zakelijke doeleinden

Dit is niet het eerste voorval waarbij de communicatie van een bewindspersoon voor commotie zorgt. In april werd duidelijk dat toenmalig minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge zijn privé e-mailadres gebruikte voor zakelijke doeleinden. Dat is omstreden omdat privéaccounts over het algemeen minder goed beveiligd zijn dan zakelijke mailadressen. Daarnaast bestaat het risico dat er relevante informatie kwijtraakt en dus niet beschikbaar is voor journalisten. De Jonge ging diep door het stof en bood zijn excuses aan in de Tweede Kamer.

De Amsterdamse burgemeester Halsema gebruikte eveneens haar eigen e-mailadres om te overleggen met ambtenaren en politici. Een woordvoerder van de gemeente zei dat Halsema dit deed, omdat ze meerdere a-mailaccounts op één e-mailapplicatie had staan en ze deze met elkaar verwarde. De burgemeester deed dit volgens de woordvoerder slechts incidenteel. Sinds begin dit jaar houdt Halsema haar privé en zakelijke accounts strikt gescheiden.

Tot slot maakte Jaap van Dissel zich hier eveneens schuldig aan, omdat het zijn werk ‘makkelijker maakte’. De directeur van het Centrum Infectiebestrijding van het RIVM en voorzitter van het Outbreak Management Team (OMT) was zich bewust van de veiligheidsrisico’s: hij was daarvoor gewaarschuwd door zijn eigen dienst. Hij verstuurde dan ook geen vertrouwelijke stukken via zijn Gmail account.

Update: premier Rutte heeft een brief over zijn handelswijze naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin schrijft hij dat hij ervan overtuigd is dat hij volgens de richtlijnen van de Handreiking voor de Rijksoverheid (heeft gehandeld. Dit document benoemt praktische richtlijnen over het veiligstellen, opslaan en duurzaam toegankelijk maken van berichten. Daarmee heeft hij naar eigen zeggen voldaan aan de Archiefwet, de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en Wet open overheid (Woo, de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur).

“Iedere medewerker is zelf verantwoordelijk voor het opslaan van relevante chatberichten, en derhalve ook voor het beoordelen van de relevantie van chatberichten, zoals ook in de Handreiking wordt gesteld. De medewerker is als deelnemer aan de chatconversatie het beste in staat om goed in te schatten welke berichten bij de bestuurlijke besluitvorming van belang zijn en dus bewaard moeten worden. Een bewindspersoon hoeft alleen berichten te bewaren die niemand anders in de organisatie heeft”, aldus Rutte.

In de brief ontkracht de minister-president dat zijn Nokia-telefoon ruimte had voor slechts 20 sms-berichten. Wel schrijft de premier dat zijn telefoon trager werd naarmate er meer berichten op stonden. Verder meldt Rutte dat de verwijderde sms-berichten niet achterhaald kunnen worden bij de provider.

Op donderdag 19 mei om 10:00 is er een debat in de Tweede Kamer over het wissen van sms-berichten door de premier.

Update (29 juni 2022): op verzoek van de Tweede Kamer heeft premier Rutte oude facturen opgevraagd bij twee providers. Tussen 1 november 2021 en 1 juni 2022 heeft hij in totaal 7.433 berichten verzonden met zijn oude Nokia-telefoon. Tevens zijn er in deze periode 1.257 sms-berichten naar het buitenland verstuurd. Dat schrijft de minister-president in een brief aan het parlement.

Verder schrijft premier Rutte dat tijdens een verblijf in het buitenland eind april/begin mei zijn Nokia-telefoon was uitgevallen. Hij gebruikte toen tijdelijk een iPhone om sms-berichten mee te versturen. Van 1 april tot 1 juni 2022 ging het om 177 sms’jes.

Om na te gaan hoeveel sms-berichten hij aan de ambtenaren op het ministerie van Algemene Zaken heeft verzonden, zijn deze handmatig geteld op de telefoons van de ambtenaren die de berichten van Rutte ontvingen. Het gaat om de periode van 19 november 2021 tot en met 19 mei 2022. “Behoudens een beperkte marge van mogelijke telfouten kan worden vastgesteld dat het gaat om 1.612 berichten. Hiertoe behoren 173 berichten die ik ontving van derden en doorzond aan ambtenaren van het ministerie van Algemene Zaken”, aldus de minister-president.

Tot slot schrijft Rutte dat het onderzoek van de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed naar de wijze van archivering op zijn departement is begonnen. Naar verwachting komt de inspectie op 1 oktober met zijn rapport met aanbevelingen. “Ik zal dit onderzoek zo spoedig mogelijk met een reactie aan de Kamer zenden”, zo belooft hij.

Update (30 juni 2022): premier Rutte hoeft van de rechter niet alles te doen om vernietigde sms’jes alsnog boven water te halen. De rechtbank van Amsterdam vindt het verweer van de minister-president dat hij alleen niet-relevante sms’jes heeft verwijderd “niet ongeloofwaardig”. Volgens de rechter is er geen bewijs dat er ook belangrijke sms-berichten zijn verdwenen.

Update (4 oktober 2022): premier Rutte heeft zich weliswaar aan de rijksbrede instructies gehouden voor het archiveren van chatberichten, maar overtrad desondanks de Archiefwet. Dat is de conclusie van de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed. Volgens de onderzoekers komt de rijksbrede instructie niet overeen met de Archiefwet. Daardoor was er bij het ministerie van Algemene Zaken “een zekere interpretatieruimte” voor welke informatie wel en niet gearchiveerd moet worden.

Dat is volgens de Inspectie een onwenselijke situatie, omdat hierdoor mogelijk relevante informatie verloren gaat. “De Inspectie vindt het daarom wenselijk dat de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap die verantwoordelijk is voor de Archiefwet, verduidelijkt wanneer informatie een archiefstuk is”, zo staat er in het rapport.

Anton MousAuteur

Privacy en securityredacteur

Politicoloog, historicus, webredacteur, copywriter: Anton is van vele markten thuis. Hij zet zijn schrijftalenten in voor VPNgids.nl om lezers op de hoogte te brengen van de laatste ontwikkelingen op het gebied van cybersecurity en privacy.